สมุนไพร(คณาเภสัช)สำหรับในการประกอบยาหรือปรุงยานั้น แพทย์ผู้ปรุงยาต้องรู้จักวัตถุต่างๆที่จะเอามาปรุงเป็นยา ในแง่มุมต่างๆและก็กรรมวิธีปรุงยา (การปรุงยา) เป็นปฐม โดยทั่วไปหมอปรุงยาจำต้องรู้จักหลักใหญ่ๆ๔ ประการ อาทิเช่น เภสัชวัตถุ รู้จักตัวยา คือวัตถุธาตุนานาชนิดที่จะนำมาใช้ประกอบเป็นยาสำหรับแก้โรค พฤกษวัตถุ สัตววัตถุ รวมทั้งธาตุวัตถุสรรพคุณเภสัช รู้จักคุณประโยชน์แล้วก็โทษของวัตถุธาตุที่จะนำมาใช้ปรุงเป็นยาตลอดจนเครื่องยาต่างๆที่ใช้บ่อยครั้งในยาไทย จำแนกประเภทตามรส คณาเภสัช รู้จักพิกัดยาเป็นยาหลายแบบที่มีชื่อต่างกัน รวมเรียกเป็นชื่อเดียวกัน เภสัชกรรม รู้จักกรรมวิธีปรุงยาหรือการประกอบยาตามแบบตำราโบราณ เภสัชวัตถุ เภสัชวัตถุอันซึ่งก็คือวัตถุธาตุนานาจำพวกที่จะนำมาใช้เป็นยาบำบัดโรคนั้น โบราณจำแนกแยกแยะตามที่มาของวัตถุที่นำมาใช้เป็นยาได้ ๓ ชนิดใหญ่ๆคือ
๑.
ต้นไม้วัตถุ ได้แก่พันธุ์พฤกษชาตินานาจำพวก อีกทั้งชนิดต้น ประเภทเถาหรือเครือ จำพวกหัว ประเภทผัก ประเภทต้นหญ้า ชนิดพืชพิเศษ (เห็ดและก็พืชชั้นต่ำอื่นๆ)
๒.
สัตววัตถุ ดังเช่นสัตว์นานาจำพวก ทั้งที่ทั้งตัวหรือเพียงลางส่วน นำมาใช้เป็นเครื่องยา ไม่ว่าจะเป็นสัตว์น้ำ สัตว์บก หรือสัตว์อากาศ
๓.
ธาตุวัตถุ อย่างเช่นธาตุต่างๆที่นำมาใช้เป็นเครื่องยา ทั้งที่เกิดขึ้นเองโดยธรรมชาติหรือประสมขึ้น โบราณว่าสรรพวัตถุอันมีอยู่ในโลกนี้ล้วนเกิดขึ้นได้เพราะมีสาเหตุเนื่องมาจากแร่ทั้ง ๔ ย่อมใช้เป็นยาบำบัดโรคได้ทั้งปวง แต่จะมีคุณประโยชน์มากน้อยกว่ากันเช่นไร ขึ้นกับประเภทของวัตถุนั้นๆแพทย์ผู้ปรุงยาจะต้องรู้จักเภสัชวัตถุในรายละเอียด ๕ ประการ คือรู้จักรูปยา รู้จักสียา รู้จักกลิ่นยา รู้จักรสยา รวมทั้งรู้จักชื่อยานี้ ก็เลยจะสามารถนำเอาเครื่องยาที่ถูกต้องตามที่ระบุไว้ภายในตำรับยา มาปรุงเป็นยาซึ่งสามารถแก้โรคนั้นนั้นๆได้
สรรพคุณเภสัชสรรพคุณเภสัช คือสรรพคุณทางยา ของ
เภสัชวัตถุดังกล่าวมาแล้วก่อนหน้านี้ แต่ว่าจึงควรรู้รสอย่างก่อนจะรู้สรรพคุณยา เนื่องจากว่ารสยาจะแสดงสรรพคุณยา เมื่อรู้จักยาแล้ว ก็เลยจะรู้จักสรรพคุณยานั้นย่างกว้างๆได้ ในเรื่องรสยานี้โบราณแบ่งรสยาวออกเป็น ๓ รส ตั้งขึ้นเป็นประธานก่อนเป็น
๑.รสเย็น ประจำหน้าร้อน (คิมหันตฤดู) แก้ในกองเตโช สมุฏฐาน ดับพิษร้อนทำลายพิษไข้ต่างๆเพราะเหตุว่าไข้ตัวร้อนจัดกำเนิดในช่วงฤดูร้อน ได้แก่ อย่าที่ปรุงด้วยเกสรดอกไม้ (ที่ไม่ร้อน) รากไม้ต่างๆ(ที่ไม่ร้อน) เขาสัตว์ต่างๆเขี้ยวสัตว์ต่างๆแล้วก็ของที่เผาหรือสุ่มให้เป็นถ่าน เป็นต้น
๒.รสร้อน ประจำฤดูฝน (วสันตฤดู) เบื่อแก้ในกองวาโยสมุฏฐาน แก้ลมต่างๆเป็นส่วนมาก ทำให้แน่นท้อง จุกเสียด รวมทั้งแก้ลมในกองธาตุทุพพลภาพ เนื่องจากโรคลม โดยส่วนมาก กำเนิดในฤดูฝน เป็นต้นว่า ยาที่ปรุงผสมด้วยเบญจกุล ตรีกฏุก ฝึกคุณ
ขิง ข่า หัศคุณทั้งคู่
ดองดึง ใบกระเพรา เป็นต้น
๓.รสสุขุม ประจำฤดูหนาว (เหมันตฤดู) แก้ในกองอาโป สมุฏฐาน ยับยั้งเสลด แก้โลหิตทุพพลภาพ ดังเช่นว่า ยาที่ปรุงหวังด้วยโกษฐ์ทั้งยัง ๕ เทียนทั้งยัง ๕
กฤษณา กระลำพัก ชลูด
อบเชย ขอนดอก เป็นต้น เมื่อปรุงเป็นยาแล้วจะได้ยารสสุขุม ยกตัวอย่างเช่น ยาหอม
Tags : สมุนไพร
