น้ำมันขนแกะน้ำมันขนแกะ (wool-fat หรือ Adeps Lanae) เป็นผลิตภัณฑ์ที่ได้จากขนแกะ ช่วงปลายฤดูใบไม้ผลิถึงต้นหน้าร้อน น้ำมันนี้มีส่วนสำคัญเป็นคอเลสเตอรอลและไฮโซคอเลสเตอรอล (isocholesterol) ตลอดจนเอสเตอร์ของกรดมันประเภทอื่นๆอีกหลายชนิด อย่างเช่น กรดแลโนแพลมิติเตียนก (lanopalmitic acid) กรดแลโนชอลิก (lanocerric acid) กรดคาร์นิวบิก (carnubic acid) กรดโอลีอิก (oleic acid) กรดไมริสติก (myristic acid) น้ำมันขนแกะนี้ใช้เป็นส่วนประกอบเพื่อดูดน้ำสำหรับเพื่อการทำยาขี้ผึ้ง (ointment) และยาครีม (cream) รวมทั้งใช้สำหรับทากันผิวหนังแห้งแตก โดยเฉพาะอย่างยิ่งอากาศหนาวเมื่ออากาศแห้งมาก น้ำมันขนแกะที่มีน้ำผสมอยู่ด้วยปริมาณร้อยละ ๒๕-๓0 (hydrated wool-fat) เรียก แลโนลิน (lanolin)
คุณประโยชน์ทางยาหมอแผนไทยรู้จักใช้น้ำนมแกะแล้วก็เขาแกะเป็นกระสายยาแล้วก็เครื่องยา ดังต่อไปนี้๑. น้ำนมแกะ ได้จากแกะตัวเมียที่อยู่ในวัยเจริญพันธุ์ พระตำราคุณประโยชน์ (แลมหาพิกัด) บันทึกไว้ว่า “นมแกะแก้หืดไอ รวมทั้งจุกเสียด รุ่งโรจน์ไฟธาตุ” ยาขนานที่ ๖๖ ในตาราพระยารักษาโรคพระนารายณ์ เข้า”นมแกะ” เป็นเครื่องยาด้วย ดังต่อไปนี้
สมุนไพร น้ำมันมหาวิศครรภราชไตล เอาโหราทั้งคู่ หนัก ๗ บาท สคัดค้าน
ชะพลู เปล้าใหญ่ เปล้าราม เปล้าน้ำเงิน เทียนทั้งยัง ๕ เทียนเยาวภานีเป็น ๖ โกฏอีกทั้ง ๕
กานพลู ใบกระวาน ลูกเอ็น
จันทน์แดง จันทน์ขาว หางไหล มหาละลาย ลูกตลอด สิ่งละตำลึง ๑ ตรีกระฏุก เปล้าน้อย
พิมเสน รากไคร้หอม รากต้นแฝกหอม ไค้เครือ เปราะหอม สิ่งละ ๒ ตำลึง รากคันทา สหัสคันทา อัชระคันทา
อบเชย รากผักแผ้วแดง รัตโชติ สิ่งละ ๓ ตำลึง
รากเจตมูลเพลิงเเดง แก่นสน สิ่งละ ๔ ตำลึง
กฤษณา ใบตลอด สิ่งละ ๕ ตำลึง ลูกลางโพง ๒0 ลูก น้ำมะกรูด น้ำมะนาวน้ำมะงั่ว น้ำส้มส้า น้ำนม
วัว น้ำนม
ควาย น้ำนม
แกะ นมแพะ น้ำมันคูเลละ น้ำมันเชตะ
น้ำมันพิมเสน น้ำมันดิน สิ่งละทนาน
น้ำมันงาเชย ๗ ทนาน มะพร้าวไฟ ๓ ลูก บิดเอาแต่น้ำกะทิ หุงให้คงจะแม้กระนั้นน้ำมัน ทาแก้เส้นอุทธังคมาวาตา อโธค มาวาตา อันผสม พระโลหิต แล่นในพระเส้นสะดวก ให้พระเส้นตึงแลกเปลี่ยนระด่างนั้นออกเป็นปรกติ ข้าพพระพุทธออกพระสิธิสารประกอบทูลเกล้าฯ มอบให้ทรง ใน วัน ๓ ฯ ๑0 เย็น ศักราช ๒๒๓0 ปีขาล อัฐศกฯ
๒.เขาแกะ ได้จากเขาของแกะทั้งปวงผู้รวมทั้งเพศเมีย ใช้เป็นเครื่องยาในยาไทย เป็นต้นว่า “ยาจักรวาลฟ้าครอบ” ในพระคัมภีร์ธาตุวิภังค์ ซึ่งมีบันทึกไว้ดังนี้ยาชื่อจักรวาลฟ้าครอบ แก้พิษไข้รอยแดงทั้งมวล สารพัดสารพันพิษอันอะไรก็ตามก็ดี พิษกาฬด้านในข้างนอก ในกลุ้มใจในใจก็ดีแล้ว แลพิษรอยแดงทั้งปวง ๗๐๐ จำพวกที่มิได้ขึ้นมาทำพิษ คุดอยู่ในหัวใจแลตับปอดทั้งด้านในก็ดีแล้ว แลหลบอยู่ตามผิวหนังข้างในดีแล้ว แลพิษฝีดาษฝีหัวเดียว ก็ดีแล้ว ตานทรางดีแล้ว ท่านให้ยำยาขนานใหญ่นี้ไว้แก้ เว้นไว้แต่ว่าบุราณกรรมแลเดี๋ยวนี้กรรมนอกเหนือจากนั้นหายสิ้นแล แพทย์ทั้งผองควรเร่งทำยาขนานนี้ขึ้นไว้ให้เถอะ ก็เลยจะสู้กันกับรอยดำ ๗๐๐ ประเภทได้ ท่านให้เอา เขี้ยวเสือ ๑ เขี้ยวหมู ๑ เขี้ยวหมี ๑ เงี่ยงปลาฉนาก ๑ เงี่ยงปลาปลากระเบน ๑ นอแรด ๑ งา ๑
เขากุย ๑
เขากวาง ๑ เขาแพะ ๑ เขาแกะ ๑ ดังนี้คั่วให้ไหม้เกรียม หวายตะค้า ๑ หวายตะมอย ๑ เจ็ตภังคี ๑ สังกะระณี ๑ ดอกสัตบุศย์ ๑ สัตตบงกช ๑ สัตบัน ๑ บัวหลวง ๑ บัวขม ๑ บัวเผื่อน ๑ จงกลนี ๑ พิกุล ๑
บุนนาค ๑
สาระภี ๑ มลิซ้อน ๑ มลิลา ๑ ดอกจำปา ๑ ดอกกระดังงา ๑
กฤษณา ๑ กะลำภัก ๑ ขอนดอก ๑ ใบพิมเสน ๑ พิมเสนเกล็ด ๑
การะบูร ๑ บอแร็ก ๑ โกฏทั้ง ๕ หนึ่ง เทียนอีกทั้ง ๕ หนึ่ง
ลูกจันทร์ ๑
ดอกจันทร์ ๑
กระวาน ๑
กานพลู ๑ สมุลแว้ง ๑ เห็ดกะถินขาว ๑ เห็ดกะถินวิมาน ๑ เห็ดมะพร้าว ๑ เห็ดตาล ๑ เห็ดงูเห่า ๑ เห็ดมะขาม ๑ เห็ดไม้รัง ๑ เห็ดไม้แดง ๑ เห็ดตับเต่า ๑ หัวมหากาฬทั้งยัง ๕ หนึ่ง ยาทั้งนี้เอาส่วนเท่ากัน สารพัน (ดี) เป็นน้ำกระสายบดปั้นแท่งไว้ แก้รอยดำ ๗๐๐ พวก แก้ได้ทุกสิ่งทุกอย่าง น้ำกระสายยายักใช้เอาตามแต่ที่ชอบด้วยโรคนั้นเถิด แก้ในวสันตฤดู คือน่าฝนแล
