บัวบกชื่อสมุนไพร บัวบก
ชื่ออื่นๆ/ชื่อแคว้น ใบบัวบก (ภาคกึ่งกลาง) ผักหนอก จำปาเครือ (ภาคเหนือ) ปะหะ เอขาเด๊าะ (กะเหรี่ยง) แว่นโคก (อีสาน) ผักแว่น (ภาคใต้) เดียกำเช่า ฮมคัก (จีน)
ชื่อสามัญ Asiatic pennywort , Gotu kola , Indian pennywort , Woter pennywort
ชื่อวิทยาศาสตร์ Centella asiatica (Linn.) Urban.
วงศ์ UMBELLIFERAE (APIACEAE)
ถิ่นกำเนิด บัวบกหรือใบบัวบก มีถิ่นเกิดเดิมในทวีปแอฟริกา ถัดมาก็เลยถูกนำเข้ามาปลูกเอาไว้ภายในทวีปเอเชียที่ประเทศอินเดียรวมทั้งประเทศในแถบอเมริกาใต้ อเมริกากึ่งกลาง รวมทั้งประเทศในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมทั้งเอเชียเหนือ เดี๋ยวนี้ บัวบกได้แพร่ไปไปทั้งโลก อีกทั้งในประเทศเขตร้อน และก็เขตอบอุ่น ซึ่งพบว่ามีการแพร่ระบาดในประเทศแถบอเมริกา ยุโรป แอฟริกา แล้วก็เรื่อยๆมาจนถึงทุกประเทศในทวีปเอเชีย ส่วนเมืองไทยพบบัวบกขึ้นในทุกภาคของประเทศ ทั้งนี้บัวบกได้ถูกนำมาใช้เป็นสมุนไพรในวิถีชีวิตของคนไทยมาตั้งแต่โบราณกาลแล้ว ซึ่งมีการกล่าวขวัญรวมทั้งบันทึกในตำรายาของไทยไว้หลายฉบับร่วมกัน ยิ่งไปกว่านี้คนไทยยังมีการนำ
บัวบกมาใช้ในการเตรียมอาหารคาวแล้วก็หวานอีกด้วย ซึ่งสามารถสะท้องถึงความสนิทสนมของบัวบกกับแนวทางชีวิตของคนประเทศไทยตั้งแต่อดีตจนกระทั่งปัจจุบันนี้ได้เป็นอย่างดี
ลักษณะทั่วไป
บัวบก เป็นไม้ล้มลุกอายุหลายปี มีลำต้นเป็นไหล(stolen) เลื้อยไปตามพื้นดินหรืออยู่ด้านล่างหน้าผิวดิน ไหลมีลักษณะทรงกลม ไหลอ่อนมีสีขาว ไหลแก่มีสีน้ำตาล ขนาดราว 0.2-0.4 มิลลิเมตร ยาวได้มากกว่า 1 เมตร ไหลมีลักษณะเป็นข้อบ้อง บริเวณข้อเป็นจุดแทงออกของก้านใบ ส่วนด้านล่างของข้อมีรากแขนงแทงลึกลงดิน รวมทั้งแต่ละข้อแตกกิ่งก้านสาขาแยกไหลไปเรื่อยๆทำให้ต้นบัวบกขึ้นปกคลุมพื้นที่รอบๆได้อย่างหนาทึบ ใบบัวบกออกเป็นใบโดดเดี่ยว แล้วก็ออกเป็นกลุ่มจำนวนหลายใบบริเวณข้อ แต่ละข้อมีใบ 2-10 ใบ ใบประกอบด้วยก้านใบที่แทงตั้งชันจากข้อ ก้านใบสูงประมาณ 10-15 เซนติเมตร มีลักษณะทรงกลม สีเขียวอ่อน ถัดมาเป็นแผ่นใบที่เชื่อมชิดกับก้านใบบริเวณตรงกลางของใบ ฐานใบโค้งเว้าเข้าพบกัน แผ่นใบมีรูปทรงกลมหรือมีรูปร่างเหมือนไต ขอบของใบหยัก เส้นผ่าศูนย์กลางราวๆ 2-4 ซม. แผ่นใบด้านใบเรียบ สีเขียวสด แผ่นใบด้านล่างมีขนสั้นๆปกคลุม และมีสีเขียวจางกว่าข้างบน ขอบของใบหยักเป็นคลื่น ดอกบัวบกออกเป็นช่อที่ซอกใบของข้อ ช่อดอกมีทรงช่อคล้ายร่ม อาจมีช่อเดี่ยวหรือมีราว 2-5 ช่อ แต่ละช่อมีราว 3-4 ดอก มีก้านช่อดอกยาวทรงกลม ขนาดเล็ก ประมาณ 0.5-5 เซนติเมตร ส่วนกลีบดอกมีสีขาว ตรงกลางมีเกสรตัวผู้ขนาดสั้น ผลมีขนาดเล็ก มีลักษณะกลมแบน ยาวประมาณ 3 มิลลิเมตร เปลือกเม็ดแข็ง มีสีเขียวหรือม่วงน้ำตาล
การขยายพันธุ์ การปลูกบัวบกแต่เดิมใช้แนวทางปลูกด้วยเม็ด โดยนำมาเพาะในกระบะ เมื่อต้นกล้าแข็งแรงดีแล้ว หรือมีอายุ 15-25 วัน ก็เลยย้ายกล้าลงปลูกเอาไว้ภายในแปลงแล้ว ทำดูแลรักษา ให้ปุ๋ย ให้น้ำ ถัดมาได้ปรับปรุงเป็นการปลูกให้มีความรวดเร็วยิ่งขึ้น ลำต้นของบัวบกที่แตกจากต้นแม่ ซึ่งจะทำการขุดไหลหรือลำต้นนั้นให้ติดดิน แล้วต่อจากนั้นนำดินมาพอกที่รากให้เป็นก้อนแล้วเก็บพักเอาไว้ในที่ร่ม แล้วพรมน้ำเล็กน้อย จึงเก็บไว้อย่างน้อย 1 วัน พอวันที่ 2 สามารถจะนำกิ่งก้านสาขานั้นไปปลูกได้เลย หรือถ้าหากไม่สบายที่จะเก็บพักไว้ก็สามารถจะขุดกิ่งก้านสาขามาแล้วปลูกทันทีเลยก็ได้ ส่วนวิธีการปลูกนั้นมีขั้นตอนดังนี้
การเตรียมดิน ควรไถยกร่องเพื่อตากดินแล้วทิ้งเอาไว้โดยประมาณ 15 วัน โดยไถพรวนดินให้ร่วนซุยแล้วจึงขุดแต่งให้เป็นรูปแปลง ยกร่องเป็นแปลงปลูกกว้าง 3 เมตร ระหว่างแปลงปลูกจัดเป็นร่องน้ำหรือทางเท้ากว้าง 50 เซนติเมตร ลึก 15 เซนติเมตร เพื่อให้มีการระบายน้ำเสียก้าวหน้า เมื่อทำแปลงเสร็จให้ใส่อินทรียวัตถุหว่านลงบนแปลงให้ทั่ว แล้วรดน้ำให้เปียกแฉะ
การปลูก ขุดหลุมลึก 3-4 เซนติเมตร แล้วนำต้นกล้าบัวบก ปลูกหลุมละ 1 ต้น โดยให้ระยะห่างระหว่างต้นและระยะระหว่างแถว 15 x 15 เซนติเมตร ซึ่งก็จะได้บัวบกจำนวนต้นต่อไร่โดยประมาณ 70000-72000 ต้น เมื่อปลูกเสร็จแล้วให้กระทำรดน้ำให้เปียกแฉะ
การใส่ปุ๋ย ควรจะใส่ปุ๋ยหนแรกภายหลังปลูก 15 – 20 วัน โดยให้ปุ๋ยสูตร 16-20-0 อัตรา 5 โลต่อไร่ การใส่ปุ๋ยครั้งที่สองจะห่างจากการใส่หนแรก 15 – 20 วันโดยกลายเป็นใส่ปุ๋ยสูตร 46-0-0 อัตรา 3 กิโลกรัมต่อไร่ การใส่ปุ๋ยครั้งลำดับที่สามจะห่างจาการใส่ครั้งสอง 15 – 20 วัน โดยกลายเป็นใส่ปุ๋ยสูตรเสมอ 15-15-15 ในอัตรา 50 กก./ไร่ เมื่อใดก็ตามมีการให้ปุ๋ยเสร็จแล้วจะต้องรดน้ำให้เปียก
การให้น้ำ สามารถให้น้ำได้ 2 แนวทางเป็น ระบบไม่นิสปริงเกอร์ ซึ่งเปิดให้น้ำยามเช้าและก็เย็น ช่วงละ 10-15 นาที ถ้าเกิดได้แก่การใช้สายยางเดินฉีดน้ำให้รดจวบจนกระทั่งจะเปียกเพราะว่าใบบัวบกจะเจริญเติบโตเจริญเมื่อได้รับความชุ่มชื้นที่สมควร
คุณค่าทางโภชนาการใบบัวบก (ใบสด 100 กรัม)
น้ำ 86 กรัม
พลังงาน 54 กิโลแคลอรี่
โปรตีน 1.8 กรัม
ไขมัน 0.9 กรัม
คาร์โบไฮเดรต 9.6 กรัม
ใยอาหาร 2.6 กรัม
เถ้า 1.7 กรัม
แคลเซียม 146 มก.
ธาตุฟอสฟอรัส 30 มิลลิกรัม
เหล็ก 3.9 มิลลิกรัม
แอสคอบิด (วิตามิน C) 15 มก.
ไทอะมีน (วิตามิน B1) 0.24 มก.
ไรโบฟลาวิน (วิตามิน B2) 0.09 มก.
ไนอะซีน (วืตามิน B3) 0.8 มิลลิกรัม
เบต้า แคโรทีน 2,428 ไมโครกรัม
วิตามิน A 405 ไมโครกรัม
ประโยชน์ / สรรพคุณ ประโยช์จากบัวบกที่เราประสบพบเห็นกระทั่งชินตาก็คือ การนำใบของบัวบกมาทำเป็นเครื่องดื่มสมุนไพรหรือนำมาทำเป็นชาชงรวมไปถึง การนำใบแล้วก็เถาบัวบกมารับประทานเป็นผักสดกับน้ำพริกกะปิคั่ว หมี่กรอบ ก๋วยเตี๋ยวผัดไทย ลาบ ก้อย แกงเผ็ด ยำใบบัวบก ซุปหน่อไม้ เป็นต้นแต่ในขณะนี้มีการนำนวัตกรรมใหม่ๆมาดัดแปลงให้บัวบก เป็นผลิตภัณฑ์ในลักษณะต่างๆอีกมากมาย เช่น มีการทำสารสกัดจากใบบัวบกเพื่อนำมาใช้เป็นส่วนประกอบในการผลิตเครื่องแต่งตัว ใช้ทำเป็นอุปกรณ์ปิดแผล รวมทั้งเอามาผลิตเป็นสบู่ใบบัวบก ซึ่งผู้สร้างบอกว่าช่วยรักษาสิว ทำให้ผิวหน้าขาวกระจ่างขาวสวยใส ผิวหน้าเต่งตึงได้ ทั้งยังยังมีการเอามาผลิตเป็นแคปซูลวางขาย ซึ่งกำหนดถึงสรรพคุณว่าสำหรับการช่วยทำนุบำรุงสมองเป็นหลัก (Brain tonic) ส่วนคุณประโยชน์ทางยาของบัวบกนั้นมีดังนี้ คุณประโยชน์ตามตำรายาไทยใช้บัวบกแก้ไข้ แก้ร้อนใน แก้บอบช้ำใน ใช้เป็นยาด้านนอกรักษาแผล ทำให้แผลหายเร็ว เป็นยาบำรุงและก็ยาอายุวัฒนะ ช่วยเสริมสร้างความจำ ทุเลาอาการปวดหัว แก้อาการมึนศีรษะ ช่วยทำนุบำรุงหัวใจ ชูกำลัง บรรเทาลักษณะของการปวดตามข้อ ตามกล้ามเนื้อ แก้อาการท้องผูก กระตุ้นระบบขับถ่าย แก้อาการท้องอืด ของกินไม่ย่อย แก้โรคซาง แก้โรคดีซ่านในเด็ก ช่วยทำนุบำรุงตับ และไต แก้โรคตับอักเสบ ช่วยบำรุงรักษาสายตา แก้ตาฟางมัว เป็นยาขับเลือดเสีย แก้หิวน้ำ บรรเทาอาการไอ อาการเจ็บคอ แก้อาการเจ็บคอ รักษาโรคหลอดลมอักเสบ รักษาอาการหืดหอบ แก้โรคลมชัก ช่วยบรรเทาลักษณะของการปวดฟัน รักษาโรคปากเปื่อย ช่วยขับฉี่ แก้โรคนิ่วในระบบทางเดินเยี่ยว ช่วยรักษาแผลในกระเพาะ ช่วยขับเมนส์ กระตุ้นรอบเดือนให้มาธรรมดา รวมทั้งแก้ลักษณะของการปวดประจำเดือน รักษาฝี ช่วยทำให้ฝียุบ ส่วนทางด้านการแพทย์แผนปัจจุบันบอกว่า ข้อมูลที่ได้มาจากการศึกษาวิจัยในคนพบว่าบัวบกมีฤทธิ์รักษาความผิดแปลกของเส้นเลือดดำ ช่วยให้คลายความไม่ค่อยสบายใจ รักษาแผลที่ผิวหนัง และก็รักษาแผลในทางเดินของกิน ช่วยสร้างเสริมรวมทั้งกระตุ้นการสร้างคอลลาเจนและก็อีลาสติน มีสารต่อต้านอนุมูลอิสระ ช่วยต่อต้านการเสื่อมของเซลล์ต่างๆในร่างกาย ช่วยทำนุบำรุงประสาทและสมองเสมือนใบแปะก๊วย ช่วยเสริมรูปแบบการทำงานของกาบา (GABA) ซึ่งเป็นสารสื่อประสาทที่ช่วยรักษาสมดุลของจิตใจ ก็เลยช่วยบรรเทาและก็ทำให้หลับง่ายดายมากยิ่งขึ้น ช่วยกระตุ้นการผลิตเยื่อใหม่ ใบบัวบกมีสารยับยั้งหรือชะลอการขยายตัวของเซลล์ของมะเร็ง
แบบอย่าง/ขนาดวิธีใช้แก้ไข้ แก้ร้อนใน บอบช้ำใน ชนิดแคปซูล (รพ.), ประเภทชง(โรงพยาบาล) ประเภทชง กินทีละ 2 – 4 กรัม ชงน้ำร้อนราวๆ 120 – 200 มิลลิลิตร วันละ 3 ครั้ง หลังรับประทานอาหาร จำพวกแคปซูล รับประทานครั้งละ 400 มิลลิกรัม วันละ 3 ครั้ง หลังอาหาร ใช้บัวบกรักษาแมลงกัดต่อย แล้วก็รักษาแผล ตามคำแนะนำของกระทรวงสาธารณสุข ให้ใช้ใบขยี้ทาแก้แมลงกัดต่อย หรือใช้ส่วนใบสด พอกที่แผลสด วันละ 2 ครั้ง ยาจากสมุนไพรในบัญชียาหลักแห่งชาติ ครีมใบบัวบก ทำความสะอาดแผลด้วยยาฆ่าเชื้อก่อนทาครีมที่มีสารสกัดจากบัวบกสดปริมาณร้อยละ 7 โดยน้ำหนัก ทาบริเวณที่เป็นแผลวันละ 1 – 3 ครั้ง หรือตามหมอสั่ง ถ้าเกิดใช้แล้วไม่ดีขึ้นภายใน 2 สัปดาห์ ให้หยุดใช้ ควรเก็บครีมใบบัวบกในที่เย็น อุณหภูมิไม่เกิน 25 องศาเซลเซียส แก้อาการเยี่ยวติดขัด ด้วยการใช้ใบบัวบกประมาณ 50 กรัม นำมาตำแล้วพอกบริเวณสะดือ เมื่อเยี่ยวคล่องแคล่วก็ดีแล้วค่อยคัดออก ใช้เป็นยาห้ามเลือด ใส่แผลสด ด้วยการใช้ใบสดโดยประมาณ 20 ใบนำมาล้างให้สะอาด ตำพอกแผลสด แก้อาการบวมช้ำ ด้วยการกางใบบัวบกมาทุบให้แหลกแล้วนำมาโปะรอบๆที่ฟกช้ำดำเขียว หรือจะใช้ใบบัวบกโดยประมาณ 40 กรัม ต้มกับสุราแดงราวๆ 250 cc. ราว 1 ชั่วโมงแล้วเอามาดื่ม
การเรียนทางเภสัชวิทยาฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรีย สารสกัดเอทานอล (2-4) และก็สารสกัดด้วยน้ำร้อน จากส่วนเหนือดิน มีฤทธิ์ยับยั้งเชื้อ Staphylococcus aureus (2-5), b-Streptococcus group A รวมทั้ง Pseudomonas aeruginosa สารสกัดเฮกเซน สารสกัดไดคลอโรมีเทน สารสกัดเอทิลอะซีเตท สารสกัดอีเทอร์ รวมทั้งสารสกัดเมทานอลจากใบ มีฤทธิ์ยั้งเชื้อ S. aureus แต่ว่าไม่เป็นผลต่อเชื้อ P. aeruginosa สารสกัดจากส่วนราก ใบและส่วนเหนือดิน และน้ำมันหอมระเหยจากบัวบก มีฤทธิ์ต้านทานเชื้อแบคทีเรียหลายประเภท เช่น Bacillus subtilis, Escherichia coli, Proteus vulgaris แล้วก็ Pseudomonas cichorii มีแถลงการณ์ว่าอนุพันธ์บางชนิดของ asiaticoside สามารถยั้งการเติบโตของเชื้อวัณโรคในหลอดทดลอง และก็ลดร่องรอยโรคที่เกิดขึ้นจากเชื้อวัณโรคในตับ ปอด ปมประสาทของหนูตะเภาที่ทำให้เป็นวัณโรคได้
ฤทธิ์ลดการอักเสบ สารสกัดเอทานอลจากใบมีฤทธิ์ลดการอักเสบอย่างอ่อนในหนูขาว โดยไปยับยั้งเอนไซม์ cyclooxygenase-1 ซึ่งเกี่ยวพันกับการสังเคราะห์ prostraglandin สาร saponin ขนาด 1 ไมโครโมล จะลดการอักเสบรวมทั้งอาการบวมในหนูถีบจักรที่ถูกรั้งนำให้กำเนิดอาการบวมที่หูด้วย croton oil ขี้ผึ้ง Madecassol ซึ่งประกอบด้วยสาร asiatic acid, madecassic acid และ asiaticoside สามารถลดการอักเสบ เมื่อใช้ทาที่ผิวหนังหนูซึ่งมีการอักเสบจากการฉายรังสี ผงแห้งจากส่วนเหนือดินของบัวบก ให้คนรับประทาน สามารถลดอาการอักเสบได้
ฤทธิ์สมานแผลสารสกัด 95% เอทานอลจากใบ ขนาด 1 มล./กก. พบว่าส่งผลเพิ่มการเติบโตของเซลล์เยื่อบุผิว เพิ่มการผลิตคอลลาเจน เมื่อให้ทางปากแล้วก็ทาที่แผลของหนูขาว สารสกัดจากบัวบก (titrated extract) ซึ่งมีสาร asiatic acid, made cassic acid แล้วก็ asiaticoside มีฤทธิ์รักษาแผลในหนูขาว โดยจะเร่งการสร้าง connective tissue เพิ่มปริมาณคอลลาเจน รวมทั้งกรด uronic เมื่อนำสารสกัดมาใช้ทาด้านนอกเพื่อรักษาแผลในหนูขาว พบว่าทำให้แผลหายเร็วขึ้น โดยทำให้มีการกระจายตัวของโรคหนองในบาดแผล และก็แผลมีขนาดเล็กลง แต่ว่าหากว่าใช้รับประทานจะไม่ได้ผล เวลาที่รายงานบางฉบับพบว่า เมื่อให้หนูขาวรับประทานสารสกัดในขนาดวันละ 100 มก./กิโล ส่งผลสำหรับเพื่อการรักษาแผลโดยทำให้การสร้างหนังกำพร้าเร็วขึ้น รวมทั้งรอยแผลมีขนาดเล็กลง ครีม ขี้ผึ้งรวมทั้งเจลที่มีสารสกัดน้ำจาก
บัวบก 5% เมื่อใช้ทาที่แผลของหนูขาว 3 ครั้ง/วัน นาน 24 วัน พบว่ามีผลเพิ่มการเติบโตของเยื่อบุผิว เพิ่มการสร้างคอลลาเจนและก็เพิ่ม tensile strength ซึ่งสูตรที่อยู่ในรูปเจลจะสำเร็จดียิ่งกว่าขี้ผึ้งรวมถึงครีม
สาร asiaticoside มีฤทธิ์รักษาแผล รีบการหายของแผลเมื่อทดสอบในหนูขาว หนูถีบจักร รวมทั้งในคน เมื่อให้สาร asiaticoside ขนาด 1 มิลลิกรัม/กก. ทางปากแก่หนูตะเภาและก็ใช้ทาที่ผิวหนังในหนูตะเภาปกติและหนูขาวที่เป็นโรคเบาหวานซึ่งแผลหายช้า ที่ความเข้มข้น 0.2% และ 0.4% ตามลำดับ พบว่าส่งผลเพิ่ม tensile strength เพิ่มปริมาณของคอลลาเจน รวมทั้งลดขนาดของแผล tincture ที่มี asiaticoside เป็นส่วนประกอบ 89.5% จะรีบการหายของแผล เมื่อใช้ทาที่แผลของหนูตะเภา
สำหรับการทดสอบในคน มีแถลงการณ์ว่าครีมที่มีสารสกัดอัลกอฮอล์จากบัวบกเป็นองค์ประกอบ 0.25-1% สามารถช่วยรักษาแล้วก็สร้างผิวหนังในคนวัยแก่ ครีมที่มีสารสกัดจากบัวบก 1% สามารถรักษาแผลอักเสบและก็แผลแยกข้างหลังผ่าตัดในคนไข้จำนวน 14 ราย ข้างใน 2-8 อาทิตย์ โดยพบว่าได้ผลดี 28.6% ผลปานกลาง 28.6% แล้วหลังจากนั้นก็ผลปานกลาง 35.7% ไม่ได้เรื่อง 1 ราย และรักษาแผลเรื้อรังที่เกิดจากอุบัติเหตุ ในคนป่วยจำนวน 22 ราย ข้างใน 224 ชั่วโมง พบว่าขนาดของแผลจะน้อยลง มีแผลหายสนิท 17 ราย ยังไม่หายสนิท 5 ราย tincture ที่อยู่ในรูป aerosol ซึ่งมี asiaticoside 89.5% เมื่อใช้ฉีดที่แผลของผู้ป่วยซึ่งเป็นแผลชนิดต่างๆปริมาณ 20 ราย พบว่าสามารถรักษาแผลหายได้ 16 ราย (64%) รวมถึงทำให้อาการดีขึ้น 4 ราย (16%) โดยมีลักษณะด้านข้างเป็น การไหม้ของผิวหนัง (burning sensation) เมื่อให้คนไข้ที่เป็น post-phlebitic syndrome กินสารสกัด triterpenoid ในขนาด 90 มก./วัน นาน 3 อาทิตย์ พบว่าจะลดการเพิ่มจำนวนของ circulating endothelial cell
ฤทธิ์แก้ปวดสารสกัด 60% เอทานอลจากใบ ขนาด 20 มิลลิกรัม/กก. แล้วก็สารสกัด 95% เอทานอลจากทั้งยังต้น ขนาด 100 มก./กิโลกรัม มีฤทธิ์แก้ปวดในหนูขาวแล้วก็หนูถีบจักร ถึงแม้ว่าสารสกัด 50% เอทานอลจากอีกทั้งต้นในขนาด 125 มก./โล ไม่มีฤทธิ์แก้ปวด เมื่อฉีดเข้าท้องหนูถีบจักร
ฤทธิ์ลดไข้ สารสกัด 95% เอทานอลสามารถลดไข้ได้ 1.20F เมื่อฉีดเข้าทางช่องท้องของหนูขาว แต่ว่าถ้าเกิดฉีดสารสกัด 50% เอทานอล ขนาด 125 มก./โล เข้าท้องหนูถีบจักรจะไม่เป็นผล สารสกัดเมทานอลจากส่วนเหนือดินรวมทั้งใบ ขนาด 2 กรัม/กิโลกรัม ไม่มีฤทธิ์ลดอุณหภูมิของร่างกาย เมื่อทดลองในหนูถีบจักร
ฤทธิ์ต้านฮีสตามีนสารสกัดใบบัวบกด้วยแอลกอฮอล์ผสมน้ำในอัตราส่วน 1:1 ใช้ทาภายนอกจะสามารถลดการแพ้ได้ และจากนั้นก็ช่วยดีขึ้นลักษณะการเจ็บปวด หรืออักเสบเหตุเพราะแมลงกัดต่อย
ฤทธิ์ต่อต้านเชื้อราสารสกัดเอทานอลจากอีกทั้งต้น มีผลยับยั้งเชื้อราที่นำมาซึ่งการก่อให้เกิดโรคกลาก อาทิเช่น Trichophyton mentagrophytes และ T. rubrum ในช่วงเวลาที่สารสกัดด้วยน้ำร้อน ไม่พบว่าส่งผลต้านเชื้อราทั้ง 2 ชนิดนี้ ส่วนน้ำมันหอมระเหยจะมีฤทธิ์ต้านเชื้อรา Aspergillus niger, Rhizopus oryzae, Fusarium solani, Candida albicans และ Colletotrichum musae
รักษาแผลในกระเพาะอาหารจากการทดลองในหนูแรทพบว่า สารสกัดด้วยเอทานอล และสารสกัดด้วยน้ำจากต้นและจากใบ มีฤทธิ์รักษาแผลในกระเพาะในหนูที่ถูกเหนี่ยวนำให้กำเนิดแผลในกระเพาะอาหารด้วยความเครียดรวมทั้งกรดเกลือในเอทานอล โดยจะลดขนาดของแผล เพิ่มของเส้นเลือดขนาดเล็กในเยื่อ เพิ่มจำนวนแล้วก็ผู้กระทำระจายของเซลล์ที่บริเวณแผล ซึ่งสอดคล้องกับการทดสอบในกินสารสกัดจากบัวบก (Madecassol) พบว่าช่วยรักษาแผลในกระเพาะและไส้ได้
การศึกษาทางพิษวิทยาการทดลองความเป็นพิษ ไม่พบความเป็นพิษของสารสกัดด้วย 50% เอทานอล เมื่อฉีดเข้าทางท้องของหนูถีบจักร ขนาด 250 มิลลิกรัม/กก. แล้วก็ฉีดเข้าใต้ผิวหนังหรือให้ทางปากของหนูขาว ขนาด 10 ก./กิโลกรัม สารสกัด 70% เอทานอลมีค่า LD50 พอๆกับ 675 มก./กก. ในหนูขาวเพศผู้ (ไม่กำหนดกรรมวิธีการให้) แต่ว่ามีรายงานการแพ้แล้วก็อักเสบต่อผิวหนังในคน เมื่อใช้ผงแห้ง สารสกัดที่มีกลัยโคไซด์จากบัวบกร้อยละ 2 สารสกัดด้วยน้ำ สารสกัดจากทั้งต้นในความเข้มข้นจำนวนร้อยละ 2 และก็สารสกัด Madecassol ที่มี asiatic acid, madecassic acid และก็ asiaticoside ทาด้านนอก
พิษต่อเซลล์ น้ำคั้นจากบัวบกเป็นพิษต่อเซลล์ สารสกัด 50% เอทานอลเป็นพิษต่อเซลล์ 9KB สารสกัดเมทานอลและก็สารสกัดอะซีโตน มีความเป็นพิษต่อเซลล์ CA-Ehrich, Dalton’s lymphoma และ L929 แต่ไม่เป็นพิษต่อเซลล์ human lymphocyte สารไทรเทอร์ไต่ส์จากทั้งต้น มีความเป็นพิษต่อเซลล์ fibroblast ของคน
ฤทธิ์ก่อกลายพันธุ์สารสกัดอัลกอฮอล์มีฤทธิ์ก่อกลายพันธุ์ในแบบที่อยากเอนไซม์จากตับกระตุ้นการออกฤทธิ์ต่อเชื้อ Salmonella typhimurium TA98, TA100 โดยมีฤทธิ์ก่อกลายพันธุ์แบบ frameshift แค่นั้น ไม่เจอแบบ base-pair substitution สารสกัดน้ำจากส่วนเหนือดิน ไม่มีฤทธิ์ก่อกลายพันธุ์ต่อเชื้อ S. typhimurium TA98, TA100
พิษต่อระบบขยายพันธุ์ น้ำคั้นจากอีกทั้งต้น ขนาด 0.5 มิลลิลิตร ส่งผลคุมกำเนิดในหนูถีบจักร 55.60% สารสกัดจากบัวบกขนาด 0.2 มิลลิลิตร ฉีดเข้าใต้ผิวหนังของหนูถีบจักร พบว่าไม่เป็นผลต่อการฝังตัวของตัวอ่อน สาร saponin จากต้น ขนาด 2% ไม่เป็นผลฆ่าเชื้ออสุจิของคน
ส่งผลให้เกิดอาการแพ้ สารสกัด 30% อีเทอร์ นำไปสู่การระคายเคืองอย่างอ่อนต่อผิวหนังหนูตะเภา ในคนมีรายงานการแพ้และอักเสบต่อผิวหนัง เมื่อใช้ผงแห้ง สารสกัดกลัยโคไซด์ 2% สารสกัดน้ำ สารสกัดจากทั้งต้น 2% (ไม่กำหนดจำพวกสารสกัด) และก็สารสกัด Madecassol ที่ประกอบด้วย asiatic acid, madecassic acid แล้วก็ asiaticoside oinment ที่มีบัวบกเป็นส่วนประกอบ 1% กระตุ้นให้เกิด acute erythemato-bullous การระคายเคืองต่อผิวหนังกำเนิดได้อีกทั้งการใช้พืชสดหรือแห้ง อาการระคายเคืองต่อผิวหนังของบัวบกมีผลค่อนข้างต่ำ
ข้อเสนอแนะ / ข้อควรตรึกตรอง- บัวบกไม่เหมาะกับผู้ที่มีภาวะเย็นพร่อง หรือขี้หนาว อาการท้องอืดเป็นประจำ
- ไม่ชี้แนะให้ใช้ยาที่มีส่วนประกอบของบัวบกในคนที่สงสัยว่าป่วยเลือดออกเนื่องมาจากอาจบังอาการของไข้เลือดออกได้
- ควรจะระวังการใช้ใบบัวบกร่วมกับยาที่มีผลต่อตับ ยาขับฉี่ และก็ยาที่มีผลข้างๆทำให้ ง่วงงุน ด้วยเหตุว่าบางทีอาจเสริมฤทธิ์กันได้
- ต้องระวังการใช้ร่วมกับยาที่มีกรรมวิธีการเมแทบจะอลิซึมผ่าน Cytochrome P450 (CYP 450) เหตุเพราะบัวบกมีฤทธิ์ยั้งโปรตีนที่ทำหน้าที่เร่งปฏิกิริยาเคมี CYP 2C9 และ CYP 2C19
- สำหรับการทำเป็นสมุนไพรไม่สมควรนำใบบักบกไปผึ่งแดดเพื่อทำให้แห้ง เพราะจะก่อให้สูญเสียตัวยาสมุนไพรซึ่งอยู่ในน้ำมันหอมระเหยได้ โดยให้ตากลมตากเอาไว้ในที่ร่มอากาศถ่ายเทได้สะดวก เมื่อแห้งแล้ว ให้เอามาใส่ขวดปิดฝาให้สนิทปกป้องความชื้น
- การกินบัวบกในปริมาณที่มากเกินไป จะทำให้ธาตุภายในร่างกายเสียสมดุลได้ เพราะเหตุว่าเป็นยาเย็นจัด แต่หากรับประทานในขนาดที่พอดิบพอดีแล้วจะไม่มีโทษต่อสถาพทางร่างกายและได้ประโยชน์สูงสุด
เอกสารอ้างอิง- อารีรัตน์ ลออปักษา สุรัตนา อำนวยผล วิเชียร จงบุญประเสริฐ. การศึกษาสมุนไพรที่มีฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรียที่ทำให้เกิดการติดเชื้อของระบบทางเดินหายใจ (ตอนที่ 1). ไทยเภสัชสาร 2531;13(1):23-35.
- จันทรพร ทองเอกแก้ว, 2556, บัวบก : สมุนไพรมากคุณประโยชน์.
- พิมพร ลีลาพรพิสิฐ สุมาลี พฤกษากร ไชยวัฒน์ ไชยสุต และคณะ. การพัฒนาผลิตภัณฑ์เครื่องสำอางรักษาสิวจากน้ำหมักชีวภาพที่ได้จากพืชไทย. การประชุมวิชาการประจำปีการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน การแพทย์ทางเลือกแห่งชาติ ในงานมหกรรมสมุนไพรแห่งชาติ ครั้งที่ 3, 30 สิงหาคม-3 กันยายน, นนทบุรี, หน้า 40.
- บัวบก.สมุนไพรที่มีการใช้ในสาธารณสุขมูลฐาน.สำนักงานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
- Chen YJ, Dai YS, Chen BF, et al. The effect of tetradrine and extracts of Centella asiatica on acute radiation dermatitis in rats. Biol Pharm Bull 1999;22(7):703-6.
- บักบก/ใบบัวบก (Gotu kola) ประโยชน์และสรรพคุณใบบัวบก.พืชเกษตรดอทคอมเว็บเพื่อเกษตรกรไทย
- วีระสิงห์ เมืองมั่น. รายงานผลการวิจัยเรื่องการใช้ครีมบัวบกรักษาแผลอักเสบ. การประชุมโครงการการวิจัยเกี่ยวกับการพัฒนาตำรับยาสมุนไพรที่ใช้ในโรงพยาบาล, กรุงเทพฯ, 30 พค. 2526.
- กองโภชนาการ กรมอนามัย, 2544, ตารางแสดงคุณค่าทางโภชนาการของอาหารไทย. http://www.disthai.com/
- บัวบก.สมุนไพรที่มีการใช้ในผู้ติดเชื้อและผู้ป่วยเอดส์.สำนักงานสมุนไพรคณะเภสัชศาสตร์มหาวิทยาลัยมหิดล
- นันทวัน บุณยะประภัศร และอรนุช โชคชัยเจริญพร,2547, สมุนไพรไม้พื้นบ้าน(2).
- Dabral PK, Sharma RK. Evaluation of the role of rumalaya and geriforte in chronic arthritis-a preliminary study. Probe 1983;22(2):120-7.
- แก้ว กังสดาลอำไพ วรรณี โรจนโพธิ์ ชนิพรรณ บุตรยี่. การประเมินฤทธิ์ก่อกลายพันธุ์ของสมุนไพรไทยในรูปของยาตำรับ สามัญประจำบ้านแผนโบราณตามประกาศกระทรวงสาธารณสุขและสมุนไพรบางชนิด โดยวิธีเอมส์เทสต์. การประชุมวิชาการ กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ ครั้งที่ 3, 3-4 สิงหาคม 2533:47-9.
- Maquart FX, Chastang F, Simeon A, Birembaut P, Gillery P, Wegrowski Y. Triterpenes from Centella asiatica stimulate extracellular matrix accumulation in rat experimental wounds. Eur J Dermatol 1999;9(4):289-96.
